Door de grote focus op CO2-uitstoot bij de elektriciteits–opwekkers draagt duurzame energie weliswaar bij aan één belangrijk duurzaamheidsaspect, maar loopt anderzijds het risico om op andere aspecten minder duurzaam te handelen. Bijvoorbeeld door meer grondstoffen te gebruiken. Verduurzaming is op alle vlakken noodzakelijk omdat we tegen de grenzen van de planeet aan lopen.
Binnen de grenzen
Circulariteit helpt ons om binnen de grenzen van de planeet te blijven: in een circulair systeem worden namelijk geen grondstoffen onttrokken aan de natuur, en er wordt geen afval gecreëerd. Dat betekent geen vervuilende mijnen voor onze metalen, plasticsoep in de zee, en geen afgedankte zonnepanelen op de afvalhoop. In een circulair systeem worden alle componenten en materialen opnieuw ingezet. Een veel gebruikte methodiek om te bepalen wat de beste circulaire strategie is, is de 6R-methode.
Deze methode beschrijft zes strategieën om meer circulair en daarmee duurzamer te worden. Soms worden de strategieën ook opgedeeld in 7, 8, 9 of zelfs 10 categorieën, en je kan deze methode ook tegenkomen als ‘9R-ladder’ of ‘de 10R’en van circulariteit’.
6R-METHODE
Bij circulariteit wordt al snel aan recycling gedacht, maar nog beter is om producten zo te ontwerpen, gebruiken, en hergebruiken dat recycling het laatste redmiddel wordt: recycling kost namelijk veel energie en leidt tot kwaliteitsverlies. Bij de 6R-methode hanteren we daarom de volgende vuistregel: hoe lager het R-nummer, hoe beter. De eerste twee strategieën hebben betrekking op de ontwerp- of ontwikkelfase van producten en projecten, strategie drie en vier op de gebruiksfase, en de laatste twee strategieën op de ‘end-of-life’ van producten. Het grootste effect op materiaalgebruik en duurzaamheid kan gemaakt worden tijdens de ontwerp of ontwikkelfase.
STRATEGIE 1 REFUSE OF RETHINK (HEROVERWEGEN OF OMDENKEN)
Bij een project of ontwerp is de eerste stap ‘heroverwegen’: hebben we dit echt nodig, of kunnen we ook zonder? Een voorbeeld is de aanschaf van airconditioning voor Nederlandse woningen, die sterk toeneemt nu er ’s zomers steeds vaker erg warm weer is. Een paar dagen in het jaar warm weer is voor veel mensen eigenlijk geen groot bezwaar, dus de duurzaamste oplossing is om géén airco aan te schaffen, en zo de noodzaak voor een extra stroomverbruikend apparaat in huis af te wijzen. Je kunt ook omdenken: in plaats van het aanschaffen van een airco, kunnen we kijken naar andere, duurzamere, manieren om het huis koel te houden, waarbij we leren van warmere landen. Zo kunnen we bijvoorbeeld passieve koeling realiseren door slimme luchtstromen te creëren, de huizen en daken in lichte kleuren afwerken om maximaal zon te reflecteren, of meer planten rondom de huizen plaatsen om warmte op te nemen.
STRATEGIE 2 REDUCE (VERMINDEREN)
De tweede strategie is zoeken naar mogelijkheden om minder grondstoffen en energie te gebruiken. Door bijvoorbeeld producten te delen, zoals bij deelauto’s, worden veel minder grondstoffen gebruikt. En door bezorgingen in de stad van meerdere winkels te combineren, hoeft er maar één pakketbezorger op pad. Nog beter is natuurlijk de fiets pakken in plaats van de auto en dan zijn we weer terug bij ‘rethink’.
Bij duurzame energieopwekking kan je denken aan het aansluiten van zonneparken op een kleinere aansluiting dan het maximale vermogen. De gemiddelde levering van een zonnepark ligt veel lager dan de piek, waardoor de investeringen in de elektriciteitsnetten maar weinig benut worden.
STRATEGIE 3 REUSE (hergebruiken)
Hergebruiken is het opnieuw gebruiken van een afgedankt product, door een andere of dezelfde gebruiker voor dezelfde toepassing. Dit gebeurt bijvoorbeeld veel in de kledingindustrie, waar vintage kleding wint aan populariteit.
Ook in de energiesector vinden gebruikte producten soms een tweede leven. Zo worden voor de aanleg van Windpark Zeewolde 221 oude windmolens gedemonteerd en vervangen door 91 nieuwe windmolens. Sommige van de oude windmolens worden opnieuw opgebouwd in Lacedonia, Italië.
STRATEGIE 4 REPAIR, REFURBISH, REMANUFACTURE EN REPURPOSE (REPAREREN, OPKNAPPEN, REVISEREN EN HERBESTEMMEN)
Soms heeft een product dat al een tijd gebruikt is onderhoud nodig voordat het verder kan. Door te repareren, opknappen en reviseren kan de levensduur van producten worden verlengd. Afgedankte producten kunnen dan vaak weer worden hergebruikt door een andere partij: zo kan een product in een stap hoger komen, in de strategie ‘Re-use’. Herbestemmen gaat over het opnieuw inzetten voor een ander doel van (delen van) een product. In Rotterdam zijn oude wind-molenwieken gebruikt voor het maken van een klimtoestel en een bankje. Dit is een mooi voorbeeld van herbestemming. Het maakt direct duidelijk waarom herbestemmen als laatste op het lijstje staat in deze strategie: van een nieuwe windmolen kan men nog wel een bankje maken, maar van een bankje kan men niet weer een nieuwe windmolen maken.
STRATEGIE 5 RECYCLING
Recyling is het verwerken en hergebruiken van oude materialen tot grondstoffen van dezelfde (hoogwaardige) of mindere (laagwaardige) kwaliteit. Bijvoorbeeld bij de windmolens uit Flevoland die worden verwijderd, worden de kabels omgesmolten tot nieuwe kabels (zelfde kwaliteit) en het beton van het fundament wordt gebruikt voor de aanleg van nieuwe wegen (laagwaardigere kwaliteit).
STRATEGIE 6 RECOVER (TERUGWINNEN)
Als een product niet meer heringezet, gerepareerd, opgeknapt, gereviseerd, herbestemd of gerecycled kan worden, wordt het verbrand. Zo winnen we toch nog iets van waarde uit het afgedankte materiaal, en zorgen we ervoor dat het niet als afval in ons ecosysteem terecht komt. Biomassa is hier een goed voorbeeld van: hout wordt verbrand en op deze manier wordt elektriciteit of warmte gemaakt.