“De elektriciteitsmarkt is voor veel bedrijven complexe materie,” steekt Jasper van wal. “En dat is jammer, want als je de markt snapt, zie je dat dat het kansen biedt voor bedrijven, juist ook om te verduurzamen.” In ‘Elektriciteitsmarkten voor dummy’s’ maken Jasper en Bas deze markt overzichtelijk. Ze leggen uit waar kansen liggen en hoe bedrijven die kunnen benutten. Het doel? Zoveel mogelijk kennis hierover delen, zodat we samen de energietransitie versnellen!
Disclaimer: Dit artikel is geschreven op basis van de marktsituatie anno begin ‘24. Heb je vragen over het meest actuele beeld, neem dan contact met ons op.
Een stukje achtergrond: hoe ziet de elektriciteitsmarkt er nu uit?
“De elektriciteitsmarkt heeft het hoofddoel om altijd een evenwicht te bewaren tussen vraag en aanbod. Voorspellen hoeveel elektriciteit je precies in de toekomst verbruikt of opwekt is erg lastig. Daarom is de markt opgeknipt in verschillende markten die steeds verder opschuiven richting het moment van levering, zodat marktpartijen op basis van de laatste verwachtingen extra energie kunnen bijkopen óf juist verkopen. Grofweg wordt er een indeling gemaakt in de lange- en korte termijnmarkt. Beide zijn wholesale markten, waarbij het gros van de elektriciteit op de lange termijnmarkt “over the counter” (tussen bedrijven één-op-één) wordt verhandeld en waarbij de korte termijnmarkt voornamelijk op een beurs (een Nominated Electricity Market Operator) wordt verhandeld. Hierbij is de korte termijnmarkt opgedeeld in de Day-Ahead markt, de Intra-Day markt en – steeds interessanter met de recente onbalansprijzen – een Ex-post markt. Echter, in het tijdsdomein van deze korte termijnmarkt is er tegelijkertijd ook een “onbalansmarkt” en een opkomende “congestiemarkt”. Die laatste twee zijn ook interessant voor bedrijven met flexibiliteit.”
Welke partij of partijen spelen daar een rol in?
“In Nederland zijn de prikkels om voor een balans in vraag en aanbod te zorgen zoveel mogelijk in de markt gelegd. De verantwoordelijkheid voor de juiste inkoop en verkoop van stroom ligt bij zogenoemde balansverantwoordelijke partijen (ook wel BRP’s): zij schatten voor hun portfolio in hoeveel ze moeten inkopen om op de lange termijn vooruit te kunnen. Zo’n balansverantwoordelijke partij is vaak een leverancier, maar kan bijvoorbeeld ook een producent of handelaar zijn.
Hoe dichterbij het moment van levering, hoe accurater de balansverantwoordelijke partij kan voorspellen hoeveel elektriciteit exact nodig is. Wanneer op het moment van levering blijkt dat er iets gebeurt waardoor er bijvoorbeeld minder energie is afgenomen dan ingekocht ontstaat er onbalans: er is meer opgewekt en ingekocht dan dat daadwerkelijk wordt gebruikt.
Wat gebeurt er in het geval van onbalans?
“TenneT is in Nederland wettelijk verantwoordelijk voor de balanshandhaving op het elektriciteitsnet. Zij overziet de onbalans en stuurt daarop. Dit doet ze middels meerdere producten waarmee ze onbalans op de korte termijn (eerste seconden), in het eerste kwartier én op de langere termijn kan bijsturen. Hierbij is het ook mogelijk om als bedrijf mee te sturen in de balancerende richting middels de passieve onbalans. Hierbij betalen in principe de partijen die de onbalans veroorzaken de partijen die de balans herstellen, op basis van prijsprikkels die gegeven worden door TenneT. Deze prijsprikkels baseert TenneT op een biedladder en het daadwerkelijke onbalans/gedrag in de markt.” De partijen die deze balansdiensten leveren zijn hierbij geclassificeerd als “Balancing Service Provider” (BSP).
Bedrijven kunnen meedoen om het Nederlandse net in de lucht te houden én om geld te verdienen.
Wat heeft de flexibiliteit van bedrijven hiermee te maken?
“Bedrijven kunnen meedoen aan de producten van TenneT om A; het Nederlandse elektriciteitsnet in de lucht te houden en B; om daarmee geld te verdienen. Natuurlijk gaat dat voor de meeste balansdiensten niet zomaar: voordat je als bedrijf een zogenoemde balansdienst kunt leveren moet je je (administratief) laten pre-kwalificeren door TenneT, en waar nodig, laten kwalificeren. In het laatste geval verifieert TenneT of je daadwerkelijk het flexibel vermogen binnen de voorwaarden van de balansdienstfysiek kan leveren. In de praktijk is het namelijk zo dat jouw batterij of de gascentrale van een bedrijf voor FCR en gecontracteerde aFRR diensten gekoppeld is aan het Frequentie- en Vermogensregelingsysteem van TenneT. TenneT kan bij een onbalans op die manier snel bijsturen als het nodig is.
Voor het beschikbaar houden én daadwerkelijke bijsturing wordt een vergoeding uitgekeerd. Er is één categorie waar je je niet voor hoeft te pre-kwalificeren. Dit is de passieve onbalansmarkt. Op basis van afspraken met jouw BRP – vaak je leverancier – ontvang je een vergoeding voor het meehelpen van het herstellen van de balans in de goede richting. Deze vergoeding is gebaseerd op de geldende verrekenprijs.”
En stel er is een kritiek geval in ons land, bijvoorbeeld doordat een energiecentrale uitvalt?
“Ook dan is er een oplossing, in de vorm van noodvermogen. Om de onbalans die op dat moment ontstaat op te vangen kan een industrieel bedrijf, zoals bijvoorbeeld een metaalsmelter en -bewerker, door TenneT worden gebeld om (een deel van) haar activiteiten zo snel mogelijk stil te leggen, zodat de beschikbare elektriciteit naar andere klanten kan. Dit bedrijf krijgt voor haar hulp om het net terug in balans te brengen een vergoeding.”
Naast de elektriciteitsmarkt en balansdiensten is er tegenwoordig een derde categorie: congestiemanagementdiensten. Wat houdt dat in?
“De netbeheerder zorgt ervoor dat iedere klant het vermogen kan gebruiken dat is gecontracteerd, binnen de grenzen van het stroomnet. Bij het toelaten van nieuwe klanten kijkt de netbeheerder daarom altijd eerst of er nog genoeg ruimte over is. Vaak zijn er een aantal maanden en uren waarop het druk is op het net. Als er één of meerdere momenten zijn dat de verwachte netcapaciteit wordt overschreden, dan worden extra aanvragen afgewezen. De netbeheerder zou namelijk niet meer kunnen garanderen dat iedereen altijd hun gecontracteerde stroom kan gebruiken. Dat is ergens zonde, omdat er ook veel momenten in de voorspellingen zijn (denk aan de zomermaanden, of de nachtelijke uren) waarop er nog veel ruimte beschikbaar zal zijn!
Waar de elektriciteitsmarkt en balansdiensten uitgaan van een ongelimiteerde mogelijkheid voor het uitwisselen van elektriciteit binnen Nederland, ongeacht waar je op het net bent aangesloten, is congestiemanagement het systeem dat is opgetuigd om ervoor te zorgen dat regionale transport- en capaciteitsknelpunten in het net zoveel mogelijk opgelost worden en we daarmee de beschikbare ruimte binnen het huidige elektriciteitsnet ook zo goed mogelijk benutten. Een groot verschil tussen de E-markt en balansdienstmarkt enerzijds en de congestiemarkt anderzijds is daarmee het belang van je locatie in het net, en daarmee de mogelijkheid om congestie op te lossen. Want daar heeft de netbeheerder marktpartijen bij nodig, de zogenoemde “Congestion Service Providers” (CSPs). Als je als marktpartij beschikt over flexibiliteit, al dan niet binnen het congestiegebied, kun je deze beschikbaar stellen aan de elektra-netbeheerders. Dat kan op heel lokaal niveau, maar ook juist voor congestie elders in Nederland, zelfs op een heel ander spanningsniveau (!).”
Hoe doe ik dan mee aan congestiemanagement?
Er zijn hoofdzakelijk twee producten die de netbeheerders inzetten voor congestiediensten: Dat is enerzijds het CapaciteitsBeperkingsContract (CBC) in het Day-Ahead domein en anderzijds het uitvoeren van ‘redispatch’ (verschuiving van invoeding en afname uit het net) in het Intra-day domein. Een belangrijk funfact: voor het uitvoeren van redispatch zijn tegenbiedingen nodig, om onbalans op nationaal niveau te voorkomen, waar het platform GOPACS de netbeheerders bij helpt. Deze tegenbieding zal buiten het betreffende congestiegebied geleverd moeten worden. Als partij met flexibiliteit kan je dus helpen elders een congestie op te lossen (en daarmee ook van een andere netbeheerder).
In de presentatie ‘Elektriciteitsmarkten voor dummy’s’ gaan Jasper en Bas nog iets uitgebreider in op welke manier de korte termijn Elektriciteitsmarkt, onbalansmarkt en congestiediensten zich tot elkaar verhouden. Je kunt namelijk als partij in alle drie categorieën een rol spelen (en dus zowel BSP als CSP zijn). Dit overzicht is geschreven op basis van de marktsituatie anno ‘23/‘24. Heb je hier vragen over, of ben je op zoek naar het meest actuele beeld? Neem dan contact met ons op.